استان هرمزگان

در نخستین سال های حکومت اسلامی، کرانه های هر دو سوی دریای پارس، از جمله استان هرمزگان به دست مسلمانان افتاد. ابوهوریره، در روزگار عمر- خلیفه دوم - بر بحرین و کرانه های باختری خلیج فارس دست یافت و از آن جا به کرانه های خاوری آن یورش برد و تمامی دریای پارس و بندرها و جزیره های آن را بر قلمرو مسلمانان افزود. پس از چیر گی عرب ها، دیلمیان نخستین دودمان ایرانی بودند، که بار دیگر بر سراسر جزیره ها، بندرها و آب های استان هرمزگان و دیگر نقاط خلیج فارس چیره شدند.
هرمزگان، عمان و بندرها و جزیره های آن به ترتیب در سال های ۳۲۳ و ۵۳۴ هـ . ق، توسط علی (عمادالدوله)، و احمد (معزالدوله) به قلمرو آل بویه ملحق گردیدند. حکومت آل بویه، در زمان عضدالدوله گسترش یافت و در تمام مدت حکومتشان، فارس و هرمزگان در قلمرو فرمانروایی آن ها بود. پس از دیلمیان، سلجوقیان کرمان از سال ۴۵۴ تا ۵۸۳ هـ . ق، بر منطقه خلیج فارس، از جمله استان هرمزگان و عمان تسلط یافتند. در دوران سلجوقی، از سوی فرمان روایان این خاندان، حاکمانی با عنوان«اتابک» به مناطق گوناگون ره سپار می شدند.
اتابکان فارس برعمان، بحرین و کرانه ها و جزیره های خلیج فارس دریای عمان(مکران) دست یافتند و حکومت آنان تا ۶۶۱ هـ . ق، بر فارس و هرمزگان بر قرار بود. دراین سال سلجوق شاه سلغری بر هلاکو خان مغول شورید، اما شکست خورد و حکومت فارس، هرمزگان و تمامی منطقه خلیج فارس به دست مغولان افتاد. در دوره فترتی که بین سپری شدن حکومت ایلخانان مغول و برآمدن تیموریان وجود داشت، حکومت هرمزگان و خلیج فارس با مظفریان بود.
تیمور لنگ به سال ۷۸۵ هـ . ق، سیستان را گشود و در یورش های بعدی خود، اصفهان، فارس، بوشهر، بندرها و جزیره های هرمزگان را به قلمرو خویش افزود. تیموریان تا سال ۸۷۳ هـ . ق، که در ایران حکومت داشتند، خراج بندرها و جزیره های خلیج فارس و دریای عمان(مکران ) را دریافت می کردند.
در سال ۹۱۳ هـ . ق، ناوگان پرتغالی ها به فرماندهی البوکرک با گشودن مسقط که خراج گذار امیر هرمز بود، با سیف الدین، امیر هرمز به جنگ پرداخته و با شکست وی هرمز را تابع و خراج گزار پرتغال کردند. پرتغالی ها در جزیره های هرمز، کیش، بحرین، قشم، نابند، و . . . دفتر بازرگانی و چندین دژ نظامی ساختند. از مرگ آلفونسو دو آلبوکرک (در ذیقعده سال ۹۲۱ هـ . ق)، تا روزگار شاه عباس اوّل (۹۹۶ – ۱۰۳۸ هـ . ق) حکومت پرتغال در دریای پارس توان داشت و در این مدت مراکز بازرگانی دریای عمان (مکران) و خلیج فارس، چون کیش، چابهار، هرمز، مسقط، بحرین، قشم، جاسک، . . . به سبب ستم کاری آنان رو به ویرانی نهاد.
شاه عباس اوّل صفوی پس از جنگ با عثمانی ها تصمیم به آزاد ساختن جزیره های دریای پارس و بیرون راندن پرتغالی ها گرفت. شاه عباس بزرگ نه تنها بحرین را آزاد ساخت، بلکه جزیره های هرمز، کیش، قشم و بندرهای جاسک، چابهار, لنگه، . . . را از پرتغالیان پس گرفت. نادرشاه افشار (۱۱۴۹ – ۱۱۶۰ هـ . ق) در سال ۱۱۴۹ هـ . ق، با بیرون راندن افغان ها از ایران بر تمامی کرانه ها و جزیره های شمالی و جنوبی خلیج فارس چیره شد. با مرگ نادر شاه افشار، شورشی دوباره سراسر کشور را فرا گرفت و کریم خان زند با خواستاران پادشاهی به جنگ پرداخت و سرانجام در ۱۱۷۹هـ . ق، بر سراسر فارس، جزیره ها و بندر های خلیج فارس، . . . دست یافت و کارهای نیمه تمام نادر شاه را دنبال کرده و به پایان رسانید.

بستک - بندرعباس -بندرلنگه - رودان - جاسگ - جزیره ابوموسی - حاجی آباد - قشم -میناب .

استان هرمزگان در جنوب ایران در كنار دریای عمان و خلیج فارس واقع شده و شمال تنگه هرمز در ۲۵ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۲۸ درجه و ۵۷ دقیقه ی پهنای جغرافیایی و ۵۲ درجه و ۴۱ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه ی درازای خاوری نسبت به نیم روز گرینویچ قرار دارد. این استان از سوی شمال به استان کرمان، از خاور به استان های سیستان و بلوچستان و کرمان، از باختر به استان های فارس و بوشهر و از جنوب به دریای عمان و خلیج فارس محدود است.
تنگه هرمز یكی از حساس ترین و حیاتی ترین گذرگاه های آبی عصر حاضر؛ در قلمرو سیاسی استان هرمزگان قرار دارد. این تنگه هلالی شكل ۱۸۷ كیلومتر درازا دارد. عمق تنگه هرمز به دلیل شیب تند كف آن از قسمت شمال به جنوب متغییر است. به طوری كه در نزدیكی جزیره لارک در حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبی نزدیك شبه جزیره مسندام ۱۸۰ متر است. هم چنین ۱۴ جزیره کوچک و بزرگ به نام های ابوموسی، بنی فرور، تنب بزرگ، تنب کوچک، سیری، شتور، كیش، اردن، قشم، لاوان، لارك، هرمز، هندورابی، و هنگام در محدوده آب های ساحلی این استان قرار دارند. بر اساس آخرین تقسیمات كشوری شهرستان های استان هرمزگان عبارتند از: ابوموسی، بستك, بندرعباس، بندر لنگه، جاسك، حاجی آباد، رودان (دهبارز)، قشم، میناب راه های دسترسی به استان هرمزگان عبارتند از:
راه های زمینی استان هرمزگان، شامل راه شوسه و راه آهن است. راه شوسه، شامل راه اصلی، راه فرعی و راه روستایی است.
راه اصلی شوسه در استان هرمزگان، راه بندرعباس به تهران است که از طریق این راه، بندرعباس به تمامی نقاط کشور می پیوندد. این راه محور اصلی ارتباطی استان و از پر رفت و آمد ترین شبکه های ارتباطی کشور، به ویژه در حمل ونقل بار با وسایط نقلیه سنگین به شمار میرود.
راه های فرعی هرمزگان، عبارتند از: سیاهو، خوش هنگام، جاسک، جگین، گاوبندی دریا، بندر چارک، جایین احمدی، لنگه، گاوبندی، ستاق، مقام، گهره.
راه های شنی بین آبادی های استان است، که پل های آن با لوله و آب نما ساخته شده اند و هم چنین راه های مال رو که با گریدرزنی و شن ریزی ساخته شده اند، مانند راه های روستایی بشاگرد.
دو خط آهن تازه تأسیس بندرعباس – بافق و مشهد – سرخس، راه آهن ایران را به شبکه خط آهن آسیای مرکزی، پیوند می دهد. ازهمین مسیرها است، که کالاها باید به روسیه یا از باختر به اروپا ارسال شوند. راه آهن بندرعباس، در راه روهای ترانزیتی (گذری) راه آهن جمهوری اسلامی ایران، دارای جایگاه ویژه ای است.
راه آهن بندرعباس - سرخس – بندرعباس. مسیر: بندرعباس، سیرجان، بافق، یزد، قم، تهران، شاهرود، فریمان ( مشهد)، سرخس و برعکس، با درازای خط ۲ هزار و ۵۴۰ کیلومتر و گنجایش حمل و نقل سه میلیون تن بار در سال.
راه روی بندرعباس – بندرهای شمال (ترکمن – امیرآباد)، بندرعباس. مسیر: بندرعباس، بافق، یزد، تهران، گرمسار، قایم شهر، بندر امیرآباد و یا ترکمن و برعکس، با درازای خط یک هزار و ۸۷۸ کیلومتر و یک هزار و ۹۴۷ کیلومتر و گنجایش حمل یک میلیون تن بار در سال.
راه روی بندرعباس – رازی – بندرعباس. مسیر: بندرعباس، سیرجان، بافق، یزد، تهران، تبریز، رازی و برعکس، با درازای خط ۲ هزار و ۴۴۶ کیلومتر و گنجایش حمل بار دو میلیون تن در سال.
راه روی بندرعباس، جلفا، بندرعباس. مسیر: بندرعباس، سیرجان، بافق، یزد، تهران، تبریز، جلفا و برعکس، با درازای ۲ هزار و ۴۷۰ کیلومتر با گنجایش حمل بار دو میلیون تن در سال.
راه روی بندرعباس، لطف آباد، بندرعباس. مسیر: بندرعباس، بافق، تهران، مشهد، لطف آباد و برعکس، به درازای ۲ هزار و ۶۶۵ کیلومتر و گنجایش سه میلیون تن در سال.
به طور کلی ارتباطات و حمل ونقل د ر استان هرمزگان با توجه به وجود بندرها و اسکله های بزرگ و ورود و خروج کالا از این استان، در شبکه حمل ونقل کشوری و ارتباطی دارای اهمیت بسیار است.
حمل و نقل هوایی استان هرمزگان از طریق فرودگاه بندرعباس و فرودگاهای دیگر، از جمله فرودگاه کیش، قشم، لنگه، . . . این استان انجام می شود.
از طریق بندرهای استان هرمزگان، حمل و نقل بار و مسافر به جزیره های ایران در خلیج فارس و شیخ نشین ها و دیگر کشورها انجام می گیرد، و کالاها از طریق همین بندرها، به ویژه بندرعباس، بندر شهید رجایی و بندر شهید باهنر، . . . وارد یا صادر می شود. مهم ترین بندراستان هرمزگان، بندرعباس است. سایر بندرها، عبارتند از: لنگه، جاسک، خمیر، سیریک، معلم، کنگ، کوهستک، چارک، تیاب، بستانو، گچین، مغان (مغوییه)، بونجی، بریزک، . . . روزانه بیش از یک هزار کامیون وارد بندرعباس می شوند تا کالاهای گوناگون بخش کشاورزی، صنایع و مصالح ساختمانی را حمل کنند.
اسکله چوبی با استخوان بندی آهنی بندرعباس، در سال ۱۳۱۸ هـ . ش، به درازای ۱۸۵ متر و پهنای ۲۰/۴ متر برای حمل و نقل و داد و ستدهای مرزی، در بندرعباس ساخته شد. بعدها ضمن بررسی جایگاه این بندر و نیاز بسیار به گسترش آن، در سال ۱۳۳۴ هـ. ش، محل مناسبی در ۸ کیلومتری باختر شهر بندرعباس، یعنی محل کنونی اسکله ها و تأسیسات بندر پیشین، انتخاب شد و در آبان ۱۳۴۶ هـ . ش، تأ سیسات و اسکله های شماره ۱ تا ۷، اسکله صدور سنگ دلفین، اسکله «شرکت نفت دلفین» و اسکله و بندر «شهید رجایی» در بندرعباس به بهره برداری رسید.
این بندر گنجایش پهلو گرفتن هم زمان ۷- ۸ کشتی را تا ظرفیت ۳۰ هزار تن داراست. بندر شهید رجایی، با پهنه ای حدود ۲۵ کیلومترمربع، در حدود ۳۰ کیلومتری باختر شهر بندرعباس قرار دارد. مجتمع بزرگ این بندر، در سال ۱۳۶۳ هـ . ش، گشایش یافت و یکی از بندرهای بزرگ خاورمیانه به شمار می رود. .
این بندر به لحاظ دارا بودن ترمینال های گوناگون و تأسیسات بسیار، بندری کامل و مدرن است و دارای یک حوضچه اصلی گردش و سه حوضچه برای پهلوگیری کشتی ها است. ترمینال های بندر شهید رجایی، عبارتند از: ترمینال کانتینر شماره یک، کانتینر اصلی، کالای عمومی، کالای ویژه، غلات، تخلیه روغن مایع، تأسیسات پهلوگیری کشتی ها، ترمینال نفتی، ترمینال کشتی های لش. ترمینال نفتی اسکله، ۲ کشتی ۷۰ هزارتنی را در یک زمان می تواند بپذیرد.
تمامی اسکله ها مجهز به تأسیسات آب، برق، سوخت و تلفن است و کشتی ها می توانند از این تسهیلات استفاده کنند. درازای موج شکن ها، در این بندر ۷ هزار متر است و تا انتهای موج شکن ها و شاخه های فرعی آن ها دارای جاده ماشین رو است. بندر شهید رجایی دارای یازده انبار سرپوشیده نگاهداری کالا، هر یک به پهنه ۹ هزار متر مربع است. آب مورد نیاز بندر و کشتی ها با ۳ دستگاه آب شیرین کن تأمین می شود. برق بندر از نیروگاه گازی بندرعباس تأمین می شود و خود بندر نیز دارای نیروگاه برق اضطراری است.
در خاور بندر شهید رجایی، بندرگاه ترافیک کرانه ای و ماهی گیری قرار دارند، که دارای موج شکن، شامل ۲ شاخه اصلی و ۲ شاخه فرعی و بندرگاه کرانه ای، دارای ۱۱۷۳ متر اسکله و دروازه ورود و خروج ویژه است. بندرشهید رجایی با راه آسفالته به دیگر نقاط کشور می پیوندد. به علاوه از راه آهن بافق - بندرعباس، می تواند کار کالا رسانی را انجام دهد. برای این منظور ۱۹ کیلومتر خط آهن در بندر ساخته شده است که به راه آهن بافق - بندرعباس می پیوندد.